خلخالیم، مسعود شیرعلی‌پور/ فضای مجازی بستری را فراهم کرده است که هر شخصی حتی با هویت‌های نامشخص این امکان را یافته‌است که بتواند در مورد هر چیزی، بدون اخذ نظر صحیح کارشناسی و درست، اظهار نظر کند و نظرات شخصی و حتی در بسیاری موارد غلط خود را تحت عنوان اطلاع رسانی به خرد مخاطبان خود بدهد و حتی قضاوت های اشتباه خود را مبنای مطالب خود قرار دهد. این در حالی است که بسیاری از اشخاصی که اقدام به راه اندازی کانال‌ها و صفحات مختلف کرده و تحت عنوان انتقاد، مطالب خود را منعکس می کنند، کوچکترین اطلاعی از معنی انتقاد و اصول صحیح نقد و انتقاد ندارند و بیشتر از اینکه بخواهند با انتقاد سازنده، باعث رشد و توسعه و آبادانی منطقه شوند، مطالب آنها را می‌توان تحت عنوان تخریب، تهمت، فحاشی، متلک‌پرانی، عقده گشایی و از این دست کلمات تقسیم بندی کرد که در نهایت منجر به بروز ناهنجاری‌های فرهنگی و اجتماعی شده و باعث دلسردی همه دلسوزانی خواهد شد که عاشقانه برای اعتلای منطقه خود تلاش می کنند و در دراز مدت شرایطی را فراهم خواهد کرد که پای دلسوزان واقعی و افراد سالم را از تصمیم گیری‌های کلان و اصولی منطقه کوتاه خواهد کرد و این اصلا به نفع منطقه نیست و هوشیاری هر چه بیشتر اهالی شریف را می‌طلبد.

انتقاد کردن و نقد کردن اصولی دارد که هم شخص منتقد باید به آنها واقف باشد و هم مخاطبان و خوانندگان باید به خوبی با اصول آن آشنا شوند، تا مبادا تحت عنوان انتقاد، عقده‌های شخصی و تخریب‌های ساختگی را به این راحتی از هر کسی قبول نکنند و در واقع واقف بودن به اصول انتقاد جزو مواردی است که از آن به‌عنوان سواد رسانه‌ای یاد می شود و لازم است مخاطبان، برای اینکه در دام جریان سازی‌های کاذب و سوء استفاده قرار نگیرند، سواد رسانه‌ای خود را بالا ببرند و هر مطلب و انتقادی را از هر منبعی قبول نکنند.

اولین مشخصه بارز هر انتقادی، مشخص بودن شخص منتقد است. یعنی شخص انتقاد کننده باید دارای هویت مشخص باشد و همچنین در مورد موضوع مورد انتقاد تا حدودی اطلاعات و دانش کافی داشته باشد؛ در غیر اینصورت انتقاد مطرح شده، وارد نبوده و قابل اعتنا نیست؛ و مهمتر اینکه شخص منتقد باید مسئولیت انتقادات وارده را پذیرا باشد.

انتقاد چیست؟ انواع انتقاد کردن و شیوه درست انتقاد کردن کدامند؟

هر فرد در طول حيات خود ممكن است بارها توسط ديگران مورد ارزيابی و قضاوت قرار گيرد. برخی از اين ارزشيابی‌ها دارای جنبه‌های تشويقی و برخی ديگر منتقدانه است. انتقاد از ديگران در صورتيكه هوشمندانه انجام شود آثار بسيار مفيدی خواهد داشت، درغير اين صورت ممكن است با واكنش های منفی مختلف مواجه شود. اين رفتار، هنری است كه بايد آموخت و بدون آگاهی از روش كاربرد آن زيان بار خواهد بود.

انتقاد درست آن است كه ضمن تاكيد بر نقاط قوت به نقاط ضعف فرد نيز اشاره كند و با ارايه راهكارهای مناسب براي رفع آن سخن به ميان آورد. پذيرش انتقاد از ديگران بين طبقات مختلف متفاوت است. براي مثال در بيشتر مواقع انتقاد از سوی افراد يك خانواده قابليت پذيرش بيشتری در مقايسه با سايرين دارد. به طور معمول ما در برابر قضاوت افراد بيگانه آسيب پذيری بيشتری داريم.

برخی از انواع انتقاد عبارتند از:

انتقاد سازنده:

این روش در بسیاری موارد می تواند جنبه‌ای سازنده و مثبت داشته باشد. اگر لحن انتقاد کننده دوستانه باشد بیشتر موثر واقع شده و شنونده بدون آنکه مورد حمله قرار گیرد از معایب خود مطلع می شود.

بی تردید برای هیچکس خوشایند نیست که بشنود" بد غذا میخورید" و یا "در لباس پوشیدن بد سلیقه هستید". برای آنکه انتقاد سازنده و موثر باشد منتقد باید مواردی را رعایت کرده و پرسشهایی را مطرح کند که هر یک از آنها در رساندن وی به هدف خود نقش مثبتی ایفا کند. این سئوالات می بایست محتوای اطلاعاتی را که لازم است مبادله شوند در برگیرد. همانگونه که گفتن و چگونه گفتن ارتباط نزدیکی با هم دارند، محتوا و شیوه انتقاد نیز بر هم تاثیر گذارند. در تعیین محتوای یک انتقاد باید ابتدا از خود پرسید که از چه رفتاری می خواهیم انتقاد کنیم؟

این روش می تواند بسیار مفید واقع شود، زیرا از به کاربردن جملات کلی و کلمات پوچ و آزاردهنده ای چون «همیشه همین کار را می کنی»، «هیچ وقت به موقع نمی آیی» و جملاتی از این قبیل جلوگیری می شود.

هنگامی که انتقاد از رفتار خاصی را با قاطعیت و به طور دقیق مطرح می کنیم برای انتقاد شونده این امکان را فراهم می سازیم که منظور ما را بدرستی درک کند. انتقادی که متوجه رفتار خاصی باشد می تواند منجر به گفتگویی دوجانبه شود تا اینکه به بحثی مبدل شود که حدود آن مشخص نیست.

انتقاد غيرمستقيم:

انتقاد مي تواند به صورت غيرمستقيم بيان شود. براي مثال اگر طرف مقابل شما خصوصيت بدي داشته باشد، در خلال گفتگو به او بگوييد «به نظر شما آدمهايي كه داراي اين خصوصيت اخلاقي هستند، غيرقابل تحمل نيستند؟» اين شيوه انتقاد باعث مي شود كه يك حس هوشياري در وي بيدار شود و وي متوجه شود كه داراي چنين مشكلي است. حتماً اين مثل را شنيده ايد كه مي گويد «به در مي گويند تا ديوار بشنود». اين يك مثال متداول در فرهنگ ما براي ابراز همين موضوع است.

انتقاد تهاجمی و صریح:

رک بودن نشانه صراحت و صداقت است ولی همیشه برای مخاطب خوش آیند نیست بخصوص اگر خیلی ناپخته بیان شود. این نوع انتقاد نه تنها هیچ نوع سازندگی در بر ندارد بلکه شنونده را هم در موضع تدافعی قرار می دهد. بهتر است که انتقاد با بکارگیری یک سیاست درست انجام شود.

انتقاد همراه با تعريف و تمجيد:

در اين روش ابتدا مي توان به تعريف و تمجيد ويژگي هاي ارزشمند فردي كه مورد انتقاد است پرداخت.براي مثال «تو دختر خيلي باهوشي هستي». پس از كاربرد يك مقدمه مناسب نظر انتقادي خود را بيان و سعي كنيد آن را در پوششي از سخنان خوب و دلپذير قرار دهيد. البته منظور شما اصلاً تملق نيست بلكه نخست خصوصيات خوب او را گوشزد كرده و بعد انتقاد خود را ابراز داشته ايد.

محکوم کردن:

گاهی بجای انتقاد همراه با راهنمایی، انتقاد کننده مخاطب را در یک دادگاه یک طرفه محاکمه و محکوم می کند. او به خود این حق را می دهد که در مورد دیگران اظهار نظر کرده و الگوی فکری خود را به وی تحمیل کند. اینگونه برخوردها نه تنها سازنده نیست، بلکه بسیار نامناسب است.

انتقاد ديرتر از موعد:

اين گونه انتقادات، زماني صورت مي گيرد كه هيچ كمكي به رفع مشكل نمي كند. به عبارت ديگر زمان براي جلوگيري از خطا وجود ندارد. بر هيچ كس پوشيده نيست كه انتقاد در چنين زماني براي جلوگيري از تكرار اشتباه بوده و اگر تشخيص داده شود كه تاثيري در آينده نخواهد داشت، بهتر است هيچگاه ابراز نشود.

منابع:
tebyan.net
mgtsolution.com

(بازنشر از سایت قدیمی خلخالیم، این یادداشت در فروردین 97 در سایت قدیمی منتشر شده است)

لینک کوتاه: khalkhalim.com/dc53f