هواشناسی و آذرخش

حساس بودن به وضع هواي كوهستان براي هر كوهنورد لازم است. دانش هواشناسي امروزه توسعه قابل توجهي يافته و استفاده از دست آوردهاي آن ميتواند در بسياري موارد نجات دهنده باشد، با وجود اين بايد در نظر داشت كه پيش بيني هاي هواشناسي مطلق نيستند.

باد ، ابر ، مه ، بارش و آذرخش از نشانه هاى خطر و هواى خراب هستند ، پس بهتر است نسبت به آنها شناخت داشته باشيم و اين نشانه ها را در كوهستان زير نظر بگيريم. براي مثال كاهش ناگهاني فشار هوا نشانه‌ي هواي بد است، هر چه سرعت اين كاهش بيشتر باشد، احتمال وقوع طوفان بيشتر است. با همراه داشتن فشارسنج ، دريافت كاهش فشار هوا امكانپذير است.

باد

جريان هوا با حركت طبيعى را باد مى نامند. جهت باد نشان دهنده‌ي سمتى است كه باد از آن سمت مى وزد، بر حسب درجه بيان مى شود و سرآغاز آن شمال جغرافيايى است. جهت تقريبى باد را میتوان از سمت حركت دود ، آويختن پرچم و يا پارچه نازك به تيرك، ريختن مقدارى خاك نرم در هوا و جهت حركت دانه هاي برف تشخيص داد.

بادهاى كوهستان شامل گونه هايى مانند امواج كوهستان، تلاطم در هواى صاف ، برش باد ، باد كوه ، باد دره ، باد كوهدشت ، باد دشت كوه ، نسيم درياچه و انفجار رو به پايين هوا است. در طول روز باد اغلب از دامنه و دره به سوى قله و در طول شب از قله به دامنه و دره مى وزد. در نزديكى كوه ها، دره ها و تپه ها تغييرات مشخصى در جهت و سرعت باد سطح زمين در شبانه روز رخ مى دهد . اما در همه مكان ها ، كمابيش ، سرعت باد در حوالى نيم روز تا عصر به حداكثر مي رسد.

مه

مه در اثر سرد شدن هواى مرطوب رخ مى دهد. تيرگى جوى در سطح زمين به وسيله آميختن قطركهاى آب به همراه و يا بدون همراهى ذرات دود ، با محدوديت ديد در زير 1000 متر را مه و اگر ديد بيش از 1000 متر باشد، آن را دمه مى نامند. دماي محيط مه آلود بسيار كمتر از شرايط عادي است.

ابر

معمولاً حركت رو به بالاى هواى مرطوب پيش نياز تشكيل ابر است، پديده‌اى كه در كوهستان به فراوانى رخ مى دهد. حركت رو به پايين نيز بر خلاف آن عمل مى كند. هواى رو به بالا منبسط مي شود ، و اگر رطوبت كافى به همراه داشته باشد، مقدارى از بخار آب موجود در آن سرد ميشود و تشكيل ريز قطره هاى ابر نتيجه ى اين تبخير است.

ابرها به دو گروه اصلى استراتوس و كومولوس تقسيم مى شوند.

- ابرهاى خانواده ي استراتوس لايه‌اى شكل هستند، سطح بيشتري از آسمان را مي پوشانند ، تلاطم كمى دارند ، مى توانند با مه همراه باشند و بارش آنها ملايم است.

- ابرهاي خانواده ي كومولوس، گل كلمي شكل هستند، سطح كمتري از آسمان را مي پوشانند، تلاطم زيادي دارند، با بادهاي ناگهاني همراه هستند، بارش آنها بيشتر به صورت رگبار است. به ويژه ابر سنداني شكل، همواره با طوفان هاي تندري (رگبار و رعدوبرق) همراه هستند.

ابرهاى خانواده ي كومولوس به ويژه كومولونيمبوس بسيار خطرآفرين هستند. زماني كه ابرهاي كومولونيمبوس، سنداني شكل هستند، بسيار خطرناك تر بوده و بايد از صعود صرف نظر كرد.

ابر كوه كلاه ابر ويژه اي است و تنها در كوهستان و در هواي سرد قله هاي بلند تشكيل ميشود و نشان دهنده ي حركت سريع رو به بالاى جريانهاى هوايى در كوهستان است؛ بايد از آن دورى جست..

ابر غلتان ويژه ي كوهستان است. همانند يك استوانه از فراز كوه به سوى دره سر می خورد و تلاطمهاى خطرناكى ايجاد مى كند، اين تلاطم میتواند منجر به از دست دادن تعادل و يا سقوط كوه نوردان شود

آذرخش

آذرخش بيشتر توسط ابرهاى كومولوس به ويژه ابر سندانى شكل ايجاد مى شود، و نتيجه تخليه الكتريكى ميان ابر و ابر و يا ابر و زمين است.

در يك طوفان تندرى، رعدوبرق، با بادهاى نيرومند و بارانهاى سيل آساهمراه است. طوفانهاى تندرى در ابرهاى كومولوس، به ويژه سندانى شكل رخ مى دهد و در بيشتر موارد با بارش همراه است. اين بارش به صورت رگبار باران، رگبار برف و تگرگ است. هر چند تگرگ و آذرخش پيوند تنگاتنگى با يكديگر دارند، اما در بيشتر موارد، تگرگ پيش از رسيدن به سطح زمين ذوب و به رگبار تبديل مى شود.

هنگام آذرخش چه بايد كرد؟

•  بارهاى الكتريكى معمولا به سمت لبه و نوك اجسام حركت مى كنند. بايد از نقاط مرتفع (قله، خط الرأس، يال، تك درختان بلند، سن گهاي تيغه اي) دور شد و به دره ها و نقاط كم ارتفاع پناه برد.

•  در هنگام آذرخش و تندر به هيچ وجه از تلفن همراه و يا ساير ابزارهاى الكترونيكى استفاده نكنيد.

•  اجسام فلزي انتقال دهنده ي بارالكتريكي اند، آنها را از خود دور كنيد. با استشمام بوى تند اُوزون، هاله آبى پيرامون اجسام فلزى و شنيدن صداى وِزوِز بدانيد كه خطر در يك قدمي شماست.

•  آب رساناى جريان الكتريسته است، بايد از محيطهاى نمدار و اجسام خيس، دورى نمود.

توصيه هاي ويژه

•   زمانى كه پيش بينى هواى ناپايدارى اعلام شود، از اجراي برنامه صرف نظر كنيد، بايد برنامه به زمان ديگرى موكول شود.

•   در شرايط ويژه، مانند مه، باد، حين و پس از بارش، طوفان و تاريكى، خطراتى مانند سقوط، گم شدن، بهمن و ... افزايش مى يابد.

•   وضعيت هوا در كوهستان بسيار و به سرعت متغير است، پس اگر با شرايطى برخلاف پيش بينى ها مواجه شديد فوراً اقدام به بازگشت نماييد.

•   گروه شما همواره بايد آمادگى، زمان و تجهيزات لازم را براي مواجهه با هواي خراب داشته باشد.

•   شرايط كوهستان شمال تهران از نظر هواشناسى بسيار متفاوت از شهر تهران است. براى نمونه در شرايط متعارف، با هر كيلومتر افزايش ارتفاع ، به طور ميانگين 6 درجه سانتى گراد كاهش دما داريم.

•   اگر قصد شب ماني در كوهستان داريد، در كمربند گرمايي چادر بزنيد، كمربند گرمايي در حدود 100 متر بالاتر از ژرفاي دره است.

•   در هنگام شب، دماي سطح زمين در حدود 6 درجه سانتي گراد سردتر از دمايي است كه بر صورت خود حس مي كنيد.

•   استفاده از فشارسنج، دماسنج و يا ساعت هايي كه داراي فشارسنج و دماسنج هستند، توصيه مي شود.

•   اگر در گزار شهاي هواشناسي، خبر از رسيدن جبهه گرم به منطقه داده شد، انتظار مى رود بارندگى يكنواخت و مه در پيش داشته باشيد و اگر رسيدن جبهه سرد به منطقه گزارش داده شد، انتظار مى رود بارشي به صورت رگبار و طوفان تندرى در پيش باشد.

تأليف: دكتر جعفر سپهری       ويراستاري: ا. منصوری

لینک کوتاه: khalkhalim.com/fba3d